Οι ψυχικές νόσοι είναι νόσοι σαν όλες τις άλλες. Τις αντιμετωπίζουμε καθημερινά είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι… κάποιες φορές δεν τις αναγνωρίζουμε ή ακόμα δεν θέλουμε να τις αποδεχτούμε. Είναι νόσοι που η υπόσταση τους ενδύεται με πληθώρα άλλων στοιχείων (πέραν των συμπτωμάτων τους, που πολλές φορές δεν είναι επαρκώς σαφή όπως για παράδειγμα η ανεμοβλογιά που αν μη τι άλλο φαίνεται κιόλας) όπως κοινωνικών, θρησκευτικών και κυρίως ατομικών. Είναι νόσοι ποικιλόμορφες και η αντιμετώπιση τους απαιτεί επίσης ποικιλομορφία.
Για να τις διαχειριστούμε όμως πρέπει να τις αποδεχτούμε και να τις κατανοήσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα. Είμαστε όμως άνθρωποι και πολλές φορές στα πλαίσια της προσπάθειας μας, επηρεασμένοι από τον ίδιο τον τρόπο που σκεφτόμαστε και τις συμπεριφορές που έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε μπερδευόμαστε Δεν παύουμε όμως ποτέ να αναζητούμε απαντήσεις…
Κατά την διάρκεια λοιπόν, των εκάστοτε αναδρομών που κάνουμε σε συγκεκριμένες στιγμές της ζωής μας, προσπαθούμε όλοι να αντιληφθούμε και, στην καλύτερη των περιπτώσεων, να συνειδητοποιήσουμε, που βρεθήκαμε στο παρελθόν, που είμαστε την παρούσα χρονική στιγμή και που πάμε. Για να καταφέρουμε να το πετύχουμε αυτό, στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, επιστρατεύουμε δύο τρόπους επεξεργασίας των «δεδομένων» που έχουμε στη διάθεση μας. Ο ένας είναι η ανάλυση και ο άλλος η σύνθεση.
Όταν αναλύουμε, αποσυνθέτουμε το αντικείμενο μας στα μικρότερα μέρη του. Ας πάρουμε ένα χονδροειδές και φαινομενικά άσχετο παράδειγμα ούτως ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα την διαδικασία της ανάλυσης. Μπορούμε εν πρώτης να αναλογιστούμε την συνέχεια καθώς και την ασυνέχεια της ζωής, όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και των υπόλοιπων έμβιων όντων αναλύοντας την ύπαρξη μιας… αμυγδαλιάς – καθότι άνοιξη και κοινού βιώματος όλων μας, δεδομένης της μεσογειακής μας καταγωγής!
Ρίχνουμε λοιπόν μια βιαστική ματιά στο δένδρο μπροστά μας, στα ροζ λουλουδάκια και διερωτόμαστε από πού αρχίζει και που τελειώνει η υπόσταση και η ύπαρξη του δένδρου αυτού… και μετά, πιο να ναι άραγε το πιο σημαντικό μέρος της ολοκληρωμένης ζωντανής αμυγδαλιάς, αυτής που σαν έμβιο ον ζει και δίνει ζωή; Είναι μήπως ο κορμός της, αυτός από τον οποίο μεγαλώνει και αναγεννάτε κάθε νέα άνοιξη; Οι εύθραυστοι, όμορφοι αλλά και εφήμεροι ανθοί της, που παράγουν ένα νέο σπόρο και μετά πεθαίνουν; Ή μήπως είναι το φύλλωμα, αυτό που αναπνέει για το δένδρο και του δίνει την απαραίτητη ανεργία για να διατηρηθεί στη ζωή; Προφανώς για να υπάρχει η αμυγδαλιά μας αλλά και όλες οι υπόλοιπες όλα τα ανωτέρω είναι εξίσου σημαντικά…
Παρόλα αυτά, εμείς ως ανθρώπινα όντα έχουμε την δυνατότητα να σπάσουμε την ομογενοποιημένη ύπαρξη της αμυγδαλιάς, αυτή που βλέπουμε δηλαδή ως ένα ενοποιημένο κομμάτι σε πολλά μικρότερα για να την κατανοήσουμε καλύτερα.
Αυτή είναι η ανάλυση, και η ανάλυση είναι ένα πολύ δυνατό στα χέρια μας εργαλείο. Οι άνθρωποι είναι πιθανότατα τα μόνα όντα του πλανήτη αυτού που μπορούν συνειδητά να αναλύσουν τον κόσμο γύρω τους και τον κόσμο μέσα τους με αυτό τον τρόπο. Χρησιμοποιούμε την ανάλυση για να δούμε την δομή και τα συστατικά των πραγμάτων γύρω μας. Μπορούμε να σπάσουμε τη συνέχεια του χρόνου σε κομμάτια και να δημιουργήσουμε έννοιες όπως το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Μπορούμε να καθορίσουμε αλληλεπιδράσεις μεταξύ του εαυτού μας και των άλλων και να αναπτύξουμε ιδέες όπως η οικογένεια, η φυλή και το έθνος. Μπορούμε να διαιρέσουμε τις όψεις της γης ή του σύμπαντος σε χάρτες με σύνορα και περιοχές ή ακόμα να τους δώσουμε ονόματα όπως Γη και Άρης. Μπορούμε να δημιουργήσουμε μονάδες μέτρησης για να ζυγίσουμε ή να μετρήσουμε πράγματα αφότου τα διαιρέσουμε σε μέρη, όπως τα μέτρα, τα χιλιόμετρα τα λεπτά… Μπορούμε να καθορίσουμε την αξία των πραγμάτων που βλέπουμε και να τα μετρήσουμε βασισμένοι στην σπανιότητα (όπως τον χρυσό), την ομορφιά (όπως στις τέχνες), ή τη χρησιμότητα (όπως τα τρόφιμα ή το νερό)…
Όσο περισσότερο αναλύουμε, τόσο περισσότερο νιώθουμε ότι καταλαβαίνουμε και ότι μπορούμε να ελέγξουμε τον κόσμο γύρω μας… ξεχνάμε ότι τα megabytes, τα μιλίμετρα και οι ώρες δεν έχουν εγγενές νόημα και δεν είναι παρά μόνο ανθρώπινα κατασκευάσματα. Προσπαθώντας πολύ σκληρά να κατανοήσουμε τα πάντα, μπορεί να καταλήξουμε να μην κατανοήσουμε τίποτα. Αναλύουμε τόσο πολύ και τόσο καλά που μπορεί – καθώς τα σπάζουμε σε κομμάτια – να καταστρέψουμε την ουσία και νόημα των πραγμάτων.
Και εδώ είναι που εισάγεται η σύνθεση. Η σύνθεση είναι η αντίστροφη της ανάλυσης, μέθοδος επεξεργασίας δεδομένων. Την χρησιμοποιούμε πολύ λιγότερο και είναι αυτή που επανατοποθετεί και επανενώνει τα διάφορα μέρη του αντικειμένου, αποκαθιστώντας την ολότητα του. Μας επιτρέπει να δούμε τα πράγματα από μια αυθεντική και υγιή γωνιά πριν τα αναλυτικά μας μυαλά τα σπάσουν και τα καταστρέψουν. Αν μπορέσουμε να πετύχουμε την συνθετική σκέψη, ή οποία είναι πιο δύσκολη από την αναλυτική σκέψη, η αντίληψη μας για τα πράγματα γύρω μας πιθανότατα να προσεγγίσει καλύτερα την πραγματική τους φύση. Η σύνθεση μας επιτρέπει να δούμε τα πράγματα ελεύθερα ορίων και φραγμών, όπως βρίσκονται δηλαδή στη φύση. Βλέπουμε δηλαδή το δέντρο σαν ένα ζωντανό οργανισμό, όπου όλα του τα μέρη συνεργάζονται για να αναπτυχθεί, να διατηρηθεί εν ζωή και να αναπαραχθεί…
Έτσι, με τον ίδιο τρόπο, η ανθρώπινη ροπή μας προς την ανάλυση έχει κατακρεουργήσει την αντίληψη μας για την ψυχική ασθένεια. Με την πάροδο των χρόνων έχουμε δημιουργήσει μια σειρά λανθασμένων διχοτομήσεων και αυθαιρέτων κατηγοριών. Βέβαια η τακτική αυτή μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμη στην προσπάθεια μας να δημιουργήσουμε μια απλή κατασκευή που θα μας βοηθήσει να αναλύσουμε, να σκεφτούμε και εν συνεχεία να αντιληφθούμε την ψυχική νόσο - ίσως με τον ίδιο τρόπο που πιθανότατα μας βοήθησε να δώσουμε εξήγηση στα φυσικά φαινόμενα, μέσα από την κατασκευή των διάφορων θρησκειών και κοινωνικών επιταγών όταν οι γνώσεις μας γι αυτά ήταν ακόμα περιοσμένες.
Παρόλα αυτά, πολύ συχνά αποδεικνύεται ιδιαίτερα αφηρημένη, εμποδίζοντας την προσπάθεια μας να κατανοήσουμε τι συμβαίνει και οδηγώντας μας σε λανθασμένα συμπεράσματα και αποφάσεις – αποφάσεις που μπορεί πολλές φορές να κριθούν καταστροφικές. Και μερικές από τις μεγαλύτερες διχοτομήσεις στις οποίες έχουμε προβεί όσον αφορά στις ψυχικές νόσους είναι οι ακόλουθες: μυαλό (νους, πνεύμα) και εγκέφαλος, φαρμακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία, γονίδια και περιβάλλον.
Η ανθρώπινη αγάπη μας για ανάλυση μας έχει ξεγελάσει ώστε να καταλήγουμε πολλές φορές να σκεφτόμαστε ότι είτε πρέπει να ισχύει το ένα είτε το άλλο, όταν στην πραγματικότητα η απάντηση είναι ότι ισχύουν και τα δύο!
Πηγή: Nancy C. Andreasen, M.D., Ph.D., (2004) Brave New Brain. Conquering Mental Illness in the Era of the Genome. Oxford University Press